آیا تا کنون از خودتان پرسیده اید سلامت چه بهایی دارد و هر صبح که چشم به جهان می گشاییم، چه گوهر گرانبهایی از سوی خداوند به ما اعطا می شود؟ چگونه می توانیم بهای سلامتی را که رایگان در اختیارمان قرار گرفته است، محاسبه کنیم؟
بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان به این سؤال پاسخ داده و توانسته است با محاسبه شاخصی به نام دالی (DALY) بهای سلامت از دست رفته را محاسبه کند. نتایج این طرح پژوهشی هم اکنون در یکی از مجلات علمی معتبر دنیا منتشر شده است.
مطاالعه موردی 200 هزار نفر
مسئول آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان درباره نتایج پروژه پژوهشی«بهای تولید سلامت» می گوید: «با توجه به طبیعتِ «سلامت» سنجش کمی (ریالی) آن بسیار دشوار است. در حالی که به راحتی می توان تولیدات یک شرکت را در قالب عدد و رقم بیان کرد، ارائه سطح سلامت به صورت عدد و رقم کار ساده ای نیست و به همین دلیل نیز محاسبه بهره وری مجموعه ای مانند سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت و مقایسه عملکرد آن با سایر ارائه دهندگان خدمات بهداشتی درمانی در کشور به راحتی انجام نمی شود، به همین دلیل گاهی عملکرد سازمان یاد شده از سوی شرکت های دیگر زیر سؤال می رود؛ از این رو تصمیم گرفته شد در یک طرح پژوهشی، سلامت را با معیار قابل سنجش علمی ارزیابی و عملکرد سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت را با دیگر ارائه دهندگان خدمات سلامت در ایران و کشورهای دیگر مقایسه کنیم. به این منظور از شاخصی به نام «دالی» که مورد تایید سازمان جهانی بهداشت (WHO) است، استفاده و سال های از دست رفته عمر را محاسبه کردیم.» فرخ حبیب زاده ادامه می دهد: «شاخص دالی، سال هایی از عمر طبیعی است که در اثر مرگ پیش از موعد یا به سبب ناتوانی حاصل از عوارض یک یا چند بیماری از دست رفته است. در کشوری مانند ژاپن که امید به زندگی در آن زیاد است و مردم آن به عمر طولانی و سالم معروفند، انتظار داریم نوزاد پسری که به دنیا می آید، به 80 سالگی برسد. حال اگر آن نوزاد در بدو تولد بنا به هر دلیلی فوت کند، مانند این است که 80 سال زندگی سالم را از دست داده است. در همان کشور انتظار داریم یک مرد 50 ساله حدود 30 سال دیگر زندگی کند. با فوت آن مرد 50 ساله، 30 سال زندگی سالم از دست رفته است. این سال های از دست رفته بخشی از محاسبه دالی است.» به گفته او «به دلیل اهمیت محاسبه بهای سلامت از دست رفته مطالعه ای در چند مرکز سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت طراحی و اجرا شد. در این مطالعه ، کشور به سه قسمت شمال، مرکز و جنوب تقسیم شد و شش مرکز به صورت تصادفی انتخاب شدند. این مراکز شامل اهواز و بوشهر از جنوب، اصفهان و شیراز از مرکز و کرج و مشهد از شمال بودند. بیش از 200 هزار نفر مورد مطالعه قرار گرفتند و دلیل مرگ و میر در این مراکز بررسی شد.» هماهنگ کننده پژوهش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت می افزاید: «نتایج این مطالعه نشان می دهد که تعداد سالخوردگان در جمعیت تحت پوشش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت به طرز چشمگیری بیش از جمعیت ایران است. درحالی که دو دهم درصد از جمعیت ایران بیش از 85 سال عمر می کنند، پنج برابر آن یعنی یک درصد از جمعیت تحت پوشش نفت بیش از 85 سال عمر می کنند. نرخ مرگ و میر در جمعیت تحت پوشش این سازمان 3/2 در هر هزار نفر در سال است، که نصف این نرخ در ایران (چهار و شش دهم در هزار) است. این در حالی است که بسیاری از کارکنان صنعت نفت نسبت به جمعیت ایران، در معرض عوامل خطرزای شغلی بیشتری هستند.» حبیب زاده ادامه می دهد: «در این پژوهش مشخص شد که در نتیجه فعالیت های سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت، طول عمر جمعیت تحت پوشش این سازمان به نحو چشمگیری نسبت به جمعیت کشور افزایش یافته است. بیشترین علت فوت در جمعیت تحت پوشش، مشابه با سایر هموطنان در ایران، بیماری های قلبی، عروقی و انواع سرطان ها ست.»
پیشگیری از مرگ و میر زودرس
به گفته او «در پروژه مطالعاتی انجام شده، سال های از دست رفته به دلیل مرگ و میر زودرس در جمعیت تحت پوشش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت 47 سال در هر هزار نفر در سال است. این شاخص برای جمیت ایران 168 سال به ازای هر هزار نفر است. یعنی سالانه در مجموع 168 سال عمر در هر هزار نفری که در کشورمان زندگی می کنند، به دلیل مرگ و میر زودرس تلف می شود. هرچه این عدد کمتر باشد، بهتر است و نشانگر عمر تلف شده کمتری است.» حبیب زاده ادامه می دهد: «سال های از دست رفته به سبب مرگ و میر زودرس در کشورهای انگلستان، کانادا و سوئد به ترتیب 89 سال، 85 سال و 73 سال در هر هزار نفر است. این شاخص در کشور ژاپن که از نظر امید به زندگی، بهترین کشور دنیا محسوب می شود، 68 سال در هر هزار نفر است. یعنی، مرگ و میر زودرس در جمعیت تحت پوشش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت به مراتب کمتر از بهترین کشورهای دنیاست. به عبارت دیگر، فعالیت های سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت از هدر رفتن 121 سال عمر به سبب مرگ و میر زودرس به ازای هر هزار نفر در هر سال پیشگیری می کند.»
سالانه210 میلیارد تومان بهای عمر تولید شده!
هماهنگ کننده پژوهش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت می گوید: «این که قیمت هر عمر را چقدر ارزیابی کنیم موضوع مهمی است. اگر قیمت زندگی هر انسان را فقط در حد یک دیه کامل برآورد کنیم (که البته در این صورت به نظر من ارزش آن را خیلی کم برآورد کرده ایم)، ارزش عمر تولید شده معادل 210 میلیارد تومان خواهد شد.»
حبیب زاده ادامه می دهد: «با بیان این اعداد و ارقام شاید عده ای بگویند که فعالیت های سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت صرفا باعث طولانی تر شدن عمر جمعیت تحت پوشش می شود و کیفیت عمر جمعیت را افزایش نمی دهد. بخش دیگر این مطالعه که هنوز چاپ نشده است، بخش مربوط به محاسبه معلولیت است. بر مبنای نتایج حاصله، معلولیت در جمعیت تحت پوشش سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت نیز از جمعیت ایران و جمعیت کشورهای اروپایی توسعه یافته مانند سوئد، نروژ، ژاپن و... به مراتب کمتر است.»
چاپ نتایج در نشریه معتبر بین المللی
ایراد مهمی که ممکن است به این نتایج وارد شود، این است که اطلاعات به دست آمده و تجزیه و تحلیل اطلاعات را نیروهای شاغل در سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت انجام داده اند و خوب «کسی نگوید که دوغ من ترش است». در این مورد حبیب زاده می گوید: «برای رفع ابهام ها اصرار داشتیم که نتایج این مطالعه حتما از سوی یک گروه مستقل متخصص داوری و ارزیابی شود. در شیراز نشریه معتبر بین المللی طب کار و محیط زیست (The IJOEM) را داریم که می توانستیم نتایج این پژوهش را در آن چاپ کنیم، اما به دلیل اینکه من خودم سردبیر آن نشریه هستم و ممکن است این شبهه ایجاد شود که این نتایج بدون داوری صحیح در نشریه ای که متعلق به سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت است، چاپ شده، از این رو تصمیم گرفتیم نتایج بدست آمده را در یک نشریه علمی وزین با عنوان «مجله بین المللی برنامه ریزی و مدیریت سلامت» که در انگلستان و به کوشش انتشارات وایلی منتشر می شود، چاپ کنیم.» او ادامه داد: «انتشارات وایلی، یکی از معتبرترین انتشارات دنیاست که دفتر مرکزی آن در نیوجرسی آمریکاست. مجله مذکور و انتشارات وایلی به طور قطع مستقل از سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت بوده و به این ترتیب شکی در کار باقی نخواهد ماند. داوران این مجله که عمدتا از متخصصان اروپایی و آمریکایی هستند، مقاله ارسالی را بررسی کرده و پس از کمتر از شش هفته در 12 نوامبر 2018 این مقاله در مجله یاد شده پذیرفته و چاپ شد. بعضی ممکن است بگویند در دنیا مجلاتی هستند که در ازای دریافت مبلغی، مقاله شما را چاپ می کنند. ایشان حق دارند و در پاسخ می گویم که این مجله بابت بررسی و چاپ مقاله هیچ هزینه ای دریافت نمی کند و مقالات را صرفا بر اساس کیفیت علمی آنها انتخاب می کند.»
ارائه سطح سلامت در قالب عدد و رقم آسان نیست
حبیب زاده می گوید: «دسترسی آسان به خدمات سلامت از حقوق اولیه هر فرد در جامعه است. سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت مسئولیت حفظ و ارتقای سطح سلامت اعضای خانواده نفت را به عهده دارد. کیفیت دسترسی به خدمات درمانی در سازمان های بیمه گر متفاوت است. مطالعات مختلف نشان داده است که فراهم کردن سیستم های بیمه ای مناسب در افزایش سطح سلامت و کاهش مرگ و میر مؤثر است.» به گفته او «در بسیاری از مطالعات، مرگ میر ناشی از بیماری ها در بیمه های دولتی بیشتر از بیمه های خصوصی بوده و پوشش کامل بیمه ای یکی از ایده آل ترین نوع بیمه در جهان است. بیشتر سازمان های بیمه گر در ایران تنها قسمتی از خدمات درمانی، بیماران را پوشش می دهند. سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت تنها سازمان درمانی است که خدمات درمانی را به طور کامل و در دورترین نقاط کشور از سوی کادر درمان که در استخدام وزارت نفت هستند، به طور رایگان در اختیار کارکنان زحمتکش صنعت نفت و اعضای خانواده آنها قرار می دهد.»
انتشار نتایج مطالعه معلولیت بزودی
مطالعه پژوهشی انجام شده را می توان به دو بخش عمده تقسیم کرد؛ بخش نخست به میزان عمر از دست رفته اشاره داشت که نتایج آن به چاپ رسیده است و بخش دوم، مطالعه ای است که به ارزیابی سطح معلولیت می پردازد. در این زمینه رئیس آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان می افزاید: «سعی می کنیم نتایج مربوط به بخش معلولیت را بزودی در یکی از نشریه های معتبر دنیا به چاپ برسانیم.»
او با اشاره به بهای معلولیت می گوید: «بی گمان عملکرد سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت از دیگر ارائه دهندگان خدمات سلامت بسیار بهتر است. با وجود این لازم است این موضوع از جهات دیگر، از جمله از مَنظر اقتصادِ سلامت نیز به صورت علمی ارزیابی شود.»
تهیه کننده : سمیه راهپیما