برنامه غربالگری و تشخیص زود هنگام سرطان سینه در بهداشت و درمان صنعت نفت اهواز انجام می‌شود.
همانگونه که می‌دانید بیماریهای غیر واگیر (NCDs )، علت بروز 82% از موارد مرگ ومیر در کشور مارا تشکیل می‌دهد که در این بین، سرطان با 16%شیوع در جایگاه دومین عامل مرگ ومیر در کشور قرار گرفته است. مطالعات آینده پژوهی حکایت از این دارند که روند صعودی بروز سرطان در ایران که از سال‌های قبل آغاز شده است؛ به صورت پیش رونده ایی نظام سلامت را تحت تاثیر قرار داده به نحوی که طی دو دهه آینده، بروز سرطان دو برابر خواهد شد.
سازمان بهداشت جهانی، مهمترین علت افزایش سرطان را نامناسب بودن شیوه زندگی (life style) دانسته ومواردی همچون کاهش مصرف میوه و سبزیجات (83%)، کاهش فعالیت بدنی (57%)، اضافه وزن و چاقی(59%)،کلسترول بالا (25%)، مصرف مواد مخدر (10%) و مصرف سیگار (14%) را از جمله مهمترین مصادیق نادرست بودن شیوه زندگی که منجر به بروز سرطان می‌شود اعلام نموده است .
از سوی دیگر، افزایش متوسط سن جمعیت و امید به زندگی که از58 سال در سال 1357 به 78 سال در سال 1400 رسیده است، علی رغم همه مزیت هایی که داشته ، به صورت اجتناب ناپذیری امکان مواجهه با برخی از سرطان‌ها را افزایش داده است. نکته قابل تامل آن است که سرطان سینه(پستان) در خوزستان رتبه اول شیوع سرطان ها را به خود اختصاص داده است.
سازمان بهداشت جهانی و برنامه ملی سرطان در ایران در مواجهه با سرطان ، پنج راه برد اساسی شامل پیشگیری، غربالگری در افراد بدون علامت، تشخیص زود هنگام، تشخیص ودرمان و مراقبت های تسکینی را در اولویت اصلی برنامه ریزی‌ها وتخصیص منابع خود قرار داده است .
مهمترین رویکرد در استراتژی پیشگیری از سرطان، ارتقا سواد سلامت، خود مراقبتی واصلاح سبک زندگی است و مطالعات نشان داده که با اتخاذ همین راهکارها سرطان تا 40% قابل پیشگیری می‌شود .
استراتژی‌های غربالگری وتشخیص زودهنگام برای سرطان‌های شایع، در سرطان سینه،سرطان کولو رکتال وسرطان رحم از بهترین اثر بخشی وهزینه- فایده برخوردارند به عبارت ساده‌تر، صرف هزینه برای تشخیص زود هنگام این سرطان‌ها نه تنها اتلاف منابع نبوده بلکه یک سرمایه گذاری ارزشمند محسوب می شود. برای تبیین دقیق هزینه اثر بخشی برنامه های غربالگری وتشخیص زود هنگام سرطان سینه به نتایج یک مطالعه مروری معتبر بر روی یک میلیون وسیصد هزار نفر مبتلا به سرطان در سنین مختلف که در نوامبر سال 2020 در ژورنال پزشکی بریتانیا به چاپ رسیده می توان اشاره کرد. یکی از کلیدی ترین نتایج این مطالعه حکایت از آن دارد که در بیشتر سرطان ها به ازای هر چهار هفته تاخیر ، هم در مورد درمان‌های جراحی و هم درمان‌های کمکی (شیمی درمانی و رادیو تراپی ) ، میزان مرگ ومیر در بیماران در حدود 10 تا 20 درصد افزایش می یابد. به عنوان مثال سرطانی مانند سرطان سینه(پستان) که روش های تشخیص زود هنگام در آن اهمیت زیادی دارد، به ازای هر هزار بیمار تاخیر چهار هفته‌ایی 10 مورد، تاخیر هشت هفته‌ایی 20 مورد و تاخیر دوازده هفته‌ایی 30 مورد را به موارد مرگ ومیر اضافه می‌کند. نتیجه ارزشمند دیگر این مطالعه نشان می دهد که یک تاخیر سه ماهه در تشخیص ودرمان بیشتر سرطان‌ها باعث می‌شود تا نتایج مثبت حاصل از شیمی درمانی کم رنگ شود.
از منظر اقتصادی نیز در حالیکه بر اساس مطالعات سال 1400 ، میانگین هزینه تشخیص زود هنگام سرطان سینه(پستان) در هرنفر حدود 240 هزار تومان بوده است، هزینه های مستقیم و غیر مستقیم درمان این سرطان بالغ بر 500 میلیون تومان برآورده شده است. پیام کوتاه ،روشن ونافذ این مطالعه این است که اگر فقط سهم ناچیزی از هزینه‌ایی که سالیانه صرف درمان‌های کمکی پیچیده می‌شود ، برای دو مورد زیر سرمایه گذاری شود، نتایج به مراتب بهتری نصیب جمعیت تحت پوشش خواهد شد:
1- توسعه برنامه‌های نظام‌مند تشخیص زود هنگام سرطان
2- افزایش دسترسی جمعیت تحت پوشش به امکانات تشخیصی مانند ماموگرافی(برای سرطان پستان)،تست غربالگری FIT (جهت تشخیص خون مخفی در مدفوع ) ، کولونوسکوپی (برای کنسر کولورکتال ) وتست HPV (جهت کنسر سرویکس ) .
بر این اساس ،غربالگری وتشخیص زود هنگام سرطان سینه(پستان) در اولویت برنامه های مراکز سلامت خانواده قرار گرفت و در گام اول ، گرد آوری پروتکل‌های ملی بازآموزی کارشناسان مامایی ، طراحی فرآیند فراخوان وارجاع گروه هدف ، هماهنگی با واحد خدمات تشخیصی و متخصصین مربوطه انجام شد .
درگام دوم ، با استفاده از اطلاعات موجود در پرونده‌های فعال مراکز بهداشت خانواده فهرست اسامی گروه هدف که شامل بانوان 40 تا 69 سال بود استخراج شد.
در سومین گام ، در ابتدا از مراجعین واحدهای بهداشت خانواده و مامایی که جز گروه هدف برنامه غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان سینه بودند، معاینه سینه انجام شد ونحوه خود مراقبتی نیز به ایشان آموزش داده شد. سپس همگی این بانوان طبق برنامه زمان بندی شده برای انجام ماموگرافی به بیمارستان بزرگ نفت ارجاع شدند . این برنامه از دی ماه سال 1401 با فراخوان فعال جمعیت تحت پوشش ادامه یافت. از شروع این برنامه تاکنون 308 نفر مورد معاینه وآموزش خود مراقبتی سینه قرار گرفته اند واز میان ایشان 215 نفر تاکنون برای انجام ماموگرافی مراجعه نموده اند. نتایج حاصله ، حکایت از غیر طبیعی بودن ماموگرافی 78 نفر (36%) دارد که همگی ایشان برای انجام اقدامات تشخیصی تکمیلی به سطح دو تخصصی (متخصصین جراحی) ارجاع شدند. بر اساس بررسی های تکمیلی صورت گرفته ، 2 مورد سرطان قطعی شناسایی شده 2 مورد مشکوک به سرطان دیگر نیز در مراحل پایانی بررسی های تکمیلی قرار دارند .
گفتنی ست که 2 نفری که در برنامه غربالگری سرطان سینه، ابتلا قطعی ایشان به سرطان سینه تایید شد؛ به علت تشخیص زود هنگام ، نیاز به ماستکتومی نداشته وپس از برداشته شدن توده، شیمی درمانی برای ایشان آغاز شد که این امر یکی از مهمترین دستاوردهای اجرای برنامه مذکور بوده و بی‌تردید در صورت عدم اجرای آن ، چنین دستاوردی ، حاصل نمی‌شد.
بر این اساس از ابتدای سال جاری مقرر شد مرحله دوم برنامه غربالگری سرطان سینه با اولویت بانوان 40 سال وبالاتر شاغل در بهداشت و درمان صنعت نفت اهواز ودر مرحله بعد ، بانوان شاغل در سایر شرکت‌های تابعه وزارت نفت در اهواز به انجام رسد.
امید است با اجرای این برنامه یکپارچه، سلامت بانوان شاغل به عنوان بخش مهمی از سرمایه های انسانی صنعت نفت را ارتقا بخشیده و شاهد کاهش روز افزون تبعات روانی و اجتماعی این بیماری‌ها در جمعیت تحت پوشش ونیز کاهش تحمیل بار مالی به اقتصاد صنعت نفت باشیم.
افروز کسائی
مسئول بهداشت خانواده